اجل اعتباریمقصود از اجل اعتباری سرآمد زمانی و مدّت معینی است که به واسطه قرارداد، برای امور اعتباری حاصل می‌شود. خواه به‌صورت قوانینی باشد که از سوی شارع وضع می‌شود. مانند عدّه طلاق و وفات، و خواه از ناحیه انسان‌ها وضع شده و شارع مقدس آن را جایز شمرده باشد. مانند اجل دَین. ۱ - دینیکی از موارد اجل اعتباری، تعیین سرآمد معیّن برای دین است که براساس آیه ۲۸۲ سوره بقره مورد تایید و امضای شارع مقدّس قرار گرفته است. ۲ - اجارهتعیین اجل در عقد اجاره (اعمّ از اجیر کردن شخصی برای انجام کاری یا اجاره شیئ خاص مانند خانه یا منافعی از شیء معیّن دیگر) نیز براساس آیات قرآن و عموم روایت «المؤمنون عند شروطهم» جایز است که نمونه آن در قرآن کریم اجیر شدن موسی (علیه‌السّلام) برای حضرت شعیب به مدّت ۸ یا ۱۰ سال در برابر ازدواج با یکی از دختران او است. ۳ - عده طلاقمورد دیگر اجل اعتباری، اجل طلاق است که در آیات قرآن کریم از آن با تعبیر «اجل» و در متون فقهی با تعبیر «عدّه» یاد‌شده است و آن، مدّت زمانی است که زن مطلقه پس از اجرای طلاق، حقّ ازدواج با دیگری را تا پایان آن ندارد. طول این مدّت براساس آیه ۲۲۸ بقره «سه بار پاک شدن» و برای زنان یائسه (در‌صورتی که احتمال می‌دهند باردار باشند) سه ماه و برای زنان باردار تا پایان وضع حمل است. ۴ - عده وفاتاز دیگر موارد اجل اعتباری در قرآن کریم، اجل یا عده وفات است. از آن‌جا که پس از وفات شوهر، ازدواج فوری زن با مردی دیگر، با محبت و دوستی و حفظ احترام شوهر پیشین سازگار نیست و از سویی سبب جریحه‌دار شدن عواطف بستگان متوفّا می‌شود، قرآن کریم، ازدواج مجدّد زنان را به نگه‌داشتن عدّه مشروط می‌کند که مدّت آن ۴ ماه و ۱۰ روز تعیین شده است. از سوی دیگر، خداوند با تشریع این حکم به مبارزه با برخی عقاید خرافی که مخالف ازدواج مجدّد زنان شوهر مرده است، برخاسته و پس از گذشت این مدّت، هیچ منعی برای ازدواج شایسته آنان نمی‌بیند. ۵ - منافع مناسک حجاز دیگر موارد اجل اعتباری، مفاد آیه ۳۲ـ۳۳ سوره حج است: «ومن یعظم شعـائر اللّه فانّها من تقوی القلوب• لکم فیها منـفع الی اجل مسمّی ثمّ محلّها الی البیت العتیق» که براساس آن اجل و سرآمدِ استفاده از «منافع مناسک حج» مانند تجارت و... (در‌صورتی که مقصود از شعائر، «مناسک حج» باشد) یا پایان بهره‌گیری از «منافع شتران قربانی» مانند استفاده از شیر آن‌ها و سوار شدن بر پشت آن‌ها، (در‌صورتی که مقصود از شعائر «شتران قربانی» باشد) زمان رسیدن به خانه کعبه تعیین شده است. ۶ - پانویس۷ - منبعپژوهشگاه فرهنگ ومعارف اسلامی، دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «اجل»، تاریخ بازیابی ۹۸/۵/۹. |